Bilindiği gibi gezegenimizde çeşitli sayıda ve büyüklükte yanardağlar vardır. Bunların bazıları geçmişte patlamış ve büyük yıkımlara sebep olmuştur. Ayrıca bazıları da gelecekte patlayacaktır. İlerde yaşanacak patlamalardan bazıları insanlık için ciddi tehlikelere ulaşabilir. Hatta insanlığı tamamen ortadan kaldıracak patlamaların olacağını söylemek de yanlış olmaz.
Bilindiği gibi insanlar dünya koşullarında yaşamaya uyum sağlayacak biçimde evrimleşmiştir. Tam anlamıyla gezegeni içinde yaşamak bize göre uygun değildir. Ama bazen gezegenin içi tam anlamıyla dışına çıkabilir. Biz bu dışarı çıkışlara yanardağ patlamaları adını vermekteyiz. Bilim insanları da bu yanardağların özellikleri hakkında çeşitli araştırmalar yapmıştır. Biz de size bu yazımızda geçmişte patlamış olan yanardağlar hakkında bilgi vereceğiz.
Dünyanın En Tehlikeli Yanardağlar Arasında Bir Yok Edici
Bilgilerimizden ilki herkesin de yakından bildiği Vezüv Yanardağı olacak. Vezüv MS 79’da şiddetli bir şekilde patlamıştır. Ancak ondan öncesinde ise yüzyıllardır hareketsiz bir şekilde beklemiştir. Güney İtalya’da bulunan bu volkan 24 Ağustos gününün öğle saatlerinde patlamıştır. Bu patlama yanardağlar arasında bile eşsiz sayılmaktadır.
Çünkü bu devasa patlama kenti sıcak kaya ve kül yağmuruna tutmuştur. Bilim insanları bu patlamadan yüzyıllar sonra bölge de araştırma yapmışlardır. Bulgular şaşırtıcıdır. Çünkü burada yaşayan insanların çoğunun vücudundaki sıvılar yanardağdan çıkan sıcaklık ile temas eder etmez kaynamıştır. Buradan da Vezüv gibi yanardağlar hakkında çeşitli bilgiler elde edilmiştir.
Bunlardan biri yanardağlar nasıl oluşur sorusuna verilen yanıttır. Şuandaki bilgi seviyemize göre bu patlayan devasa dağların oluşumundan su sorumludur. Çünkü su kıtaların hareket etmesini ve dünyanın çekirdeğine doğru dalmalarına neden olur. Ayrıca bu bölge Pompeii şehri ile de tanınmaktadır. Patlamanın ardından kent, volkanik çamur ve moloz seli ile yeraltına gömülmüştür.
Kelud Dağı’nda Yaşanan Yanardağ Patlaması
Kelud Dağı’nın en büyük patlamalarından biri 400 yılı aşkın bir süre önce gerçekleşmiştir. Buradan da anlaşılacağı gibi patlayan bir yanardağ tekrar ve tekrar patlayabilir. Çünkü bu dağ tarih boyunca 4 defa patlamıştır. En büyük patlama 1586 yılında meydana gelmiştir. Bu durumda akıllara yanardağlar neden harekete geçer sorusunu getirmektedir. Ancak bu durumun çeşitli nedenleri olabilir.
Bu nedenler çok çeşitlidir. Bunlar arasında; depremler, dağ oluşumları ve dalma batma bölgelerinin oluşumu sayılabilir. Burada yaşanan patlama ise 10 binden fazla insanı öldürmüştür. Çünkü sıcak çamurdan oluşan seller yoluna çıkan her şeyi yıkıp geçmiştir. Buradan da yanardağlar için durdurulamaz olduklarını söylememiz gerekmektedir.
Kelud’un son patlaması ise 19 Mayıs 1919 yılında gerçekleşmiştir. Bu patlamadan kaynaklanan sıcaklık 1000 dereceye kadar ulaşmıştır. Ayrıca bu patlama dağın üstünde bulunan buzulları büyük bir hızla eritmiş ve sıcak suya dönüştürmüştür. Bu sıcak su yaklaşık olarak 1000 köye zarar vermiştir. Buradaki insan kaybı ise 5 bin kişi civarındadır. Bu yüzden yanardağlar çok korkunç şeyler olarak bilinirler. Bu patlamalardan kaynaklı yaşanan sıcak su akıntısına ise Endenozya dilinde “lahar” adı verilmektedir.
Dünyadaki Yanardağlar ve Diğer Etkileri
Görüldüğü gibi dünya üzerinde yanardağlar çok sayıdadır ve yıkımları afet derecesindedir. Ancak bu patlamalar sadece sıcaklık ya da lav akıntıları yüzünden çevreye zarar vermezler. Diğer birçok başka öldürücü faktörü de tetikleyebilirler. Bunlardan bazıları; kıtlık, tsunami, asit yağmurları ve salgınlardır. Evet, 1902 yılında Santa Maria’da gerçekleşen patlama da böyle bir başka öldürücü faktörü tetiklemiştir.
Yazımızın başından beri anlattığımız patlamalardan yola çıkarak yanardağlar nerede bulunurlar gibi soruların cevaplarını verdiğimizi düşünüyoruz. Çünkü bu patlamaların bölgeleri dünyadaki dalma batma bölgeleri incelendiğinde rahatlıkla görülmektedir. Ancak Santa Maria verdiği yıkım aşısından da diğerleri arasında parlamaktadır. Bu volkan patladığında 6 binden fazla insanın ölümüne sebep olmuştur.
Ancak sadece insanları değil çevrede yaşayan kuşları da öldürmüştür bu patlamalar. Ayrıca Santa Maria sinsi olarak nitelendirilen yanardağlar arasındadır. Çünkü bu patlamadan önceki patlaması yaklaşık 500 yıl önce yaşanmıştır. Bu patlama kuş türlerini de öldürdüğü için kuşların yemiş oldukları sivri sinekler bölgede çoğalmıştır. Bu yüzden de bölgede sıtma salgınları artış göstermiştir. Bu salgınlara bağlı olarak da birçok insan hayatını kaybetmiştir.
Geçmişte Yaşana Aktif Yanardağlar ve Patlamalar
Sizlere daha önceden yanardağlar için çeşitli diğer ölümcül etkilere sahip olabileceklerini söylemiştik. Ancak bu etkiler bazen patlama kaynağından binlerce kilometre öteye de taşınabilir. Buna sebep olan şey ise yanardağdan çıkan kül ve minik partiküllerdir. Eğer bir patlamanın şiddeti çok fazla ise bu partikül parçacıkları kilometrelerce yukarı çıkacak şekilde fırlatılabilir.
Bu durumda bu partiküller dünya atmosferinin üst kısımlarında bulunan jet rüzgarlarına denk gelebilirler. Bu sayede de yanardağlar patlamanın yaşandığı yerden binlerce kilometre uzakta çeşitli asit ve kül yağmurlarına sebep olabilirler. İşte tarihte Toba Patlaması olarak bilinen patlama bu etkiye sebep olmuştur. 75 bin yıl önce Endonezya’da bulunan Toba yanardağı patladığında atmosfere kükürt-dioksit partikülleri salmıştır.
Bu durum her iki kutup noktasına sülfürik asit yağmuru yağmasına sebep olmuştur. Yapılan araştırmalarda bu patlama sonrasında dünyanın ikliminde ciddi bir değişiklik yarattığını göstermiştir. Bu değişiklik o kadardır ki o dönemde sadece 10 bin insan hayatta kalabilmiştir. Görüldüğü gibi yanardağlar muazzam etkileri de tetikleyebilirler. Ama en son sırada bulunan canavar tüm yaşamı tehdit edecek bambaşka bir düzeydedir.
Yanardağlar Arasında Bir Süper Star; Tambora
Tambora, dünya tarihindeki en büyük yanardağ patlaması olarak bilinmektedir. Bu yüzden bu patlamaya “en ölümcül” unvanı verilmiştir. Son patlamasını 1815 yılında gerçekleştiren bu yanardağ anında 10 bin insanı öldürmüştür. Ayrıca yanardağlar için oluşan çeşitli çevresel etkiler yüzünden de 70 binden fazla insanın ölümüne sebep olmuştur. Bu patlamanın şiddeti farklı ülkelerdeki kaynaklarda belirtilmiştir.
Bu durum bize patlama şiddetinin yüzlerce kilometre öteye kadar gittiğini göstermektedir. Ayıca bu bölgede 2 saat boyunca da kesintisiz bir şekilde lav akışı yaşanmıştır. Daha sonra bu lavlar okyanusla buluşarak külleri havalandırmış ve daha da fazla yaymıştır. Yüzlerce kilometreye yayılan karanlık kül dolu bulutlar atmosferi engellemiştir. Atmosferin engellenmesi aylar sürmüş ve mevsimler yaşanamamıştır.
Bu durum dünyanın çeşitli bölgelerinde ekinlerin büyümesini engellediği gibi hastalıkların da yayılmasına yol açmıştır. Bu patlamanın yol açtığı etkiler yüzünden de birçok insan kıtlık ve değişen iklim yüzünden hayatını kaybetmiştir. Görüldüğü gibi yanardağlar sadece çevrelerine değil tüm dünyaya etki edebilirler. Bu yüzden yazımızı bitirirken sizlere yakın zamanda bir patlamanın olmaması dileklerimizi aktarmak istiyoruz.